"Proszę mi powiedzieć" - pyta spotkanego w samolocie ambasadora i jego małżonkę główny bohater "Kociej Kołyski" - "czy podróżując tyle po świecie stwierdzili państwo, że w gruncie rzeczy ludzie są wszędzie tacy sami?". "Mniej więcej tacy sami" - odpowiada po chwili wahania wymijająco i chyba nie całkiem szczerze zaskoczony ambasador. Bo choć łączy nas tak wiele, to i trochę dzieli - w szczególności obyczaje, religia, stosunki społeczne.
Prócz tego typu odmienności jest jeszcze coś, czego nie uchyli żaden feminizm, a mianowicie kwestia płci - moim zdaniem równie istotna w kontekście podróżowania, co różnice kulturowe. Kobieta ruszająca na wyprawę mierzy się bowiem z bardzo specyficznymi pytaniami i wątpliwościami - czy będę się czuć bezpiecznie, jak powinnam się ubrać, które zachowania mogą narazić mnie na przykrości.
Mimo, że nie zawsze udaje mi się uniknąć zaczepek, że czasem idę ciemną ulicą z uciskiem w żołądku, że fizyczność bywa dla mnie ograniczeniem w gorącym klimacie, to i tak uważam, iż warto być "podróżniczką w spódnicy". Choć czasem myślę o tym, o ile łatwiej byłoby mi, gdybym nie urodziła się kobietą lub gdyby moja powierzchowność była mniej europejska, to jednak zawsze w końcu - na przekór wątpliwościom i trudnościom - zwycięża we mnie chęć odkrywania świata, poznawania dalekich krajów, eksploracji miejsc, o których zobaczeniu marzę.
Trudno byłoby sformułować listę kategorycznych przykazań czy zestaw zerojedynkowych rozstrzygnięć gwarantujących nam, kobietom, pełen komfort i bezwarunkowe bezpieczeństwo. Ale z pewnością jest parę kluczowych kwestii, które powinnyśmy przemyśleć przed wyjazdem do egzotycznych miejsc - zwłaszcza, jeśli wybieramy się na podbój świata w pojedynkę.
1. W chuście czy w szortach, czyli o dress codzie świątynnym i ulicznym
Są dwie szkoły odnośnie stroju - jedna mówi, że człowiek najlepiej się czuje w swoich standardowych ubraniach i nie ma co próbować dostosować się do otoczenia, w którym znajdziemy się na wyjeździe, druga zaś wskazuje na konieczność poszanowania lokalnych obyczajów i odziewania się zgodnego z kulturą danego kraju. Wybór którejś z tych opcji to moim zdaniem osobisty statement - czy chcemy wyróżniać się z otoczenia i za wszelką cenę "być sobą", czy też wolimy móc wmieszać się w tłum nie budząc sensacji. Każdą z tych postaw da się obronić - choć pierwsza rodzi w praktyce więcej komplikacji.
Ja lepiej odnajduję się w sytuacji, w której nie stanowię sensacji dla mieszkańców kraju, do którego jadę - bo wtedy na przykład mogę w spokoju samotnie spacerować, robić zdjęcia, wchodzić do obiektów religijnych nie będąc zatrzymywaną przez strażników. Na wyjazdy do krajów arabskich wybieram zawsze długie spodnie i spódnice oraz bluzki bez głębokiego dekoltu i zbyt krótkich rękawków. Doświadczenie nauczyło mnie, że taki strój jest optymalny nie tylko ze względów obyczajowych, lecz również z uwagi na klimat - przewiewne długie rzeczy dają większy komfort w czasie upału, a przy okazji chronią przed słońcem znacząco lepiej niż każdy bloker zamieniający się po kilku godzinach w lepki pancerz zatykający pory w skórze.
Do krajów muzułmańskich i mniej turystycznych regionów Azji nie zabieram szortów i koszulek na ramiączkach - mijając na ulicach kobiety w sari czy w czadorach nie czułabym się w nich dobrze. Poza tym dress code świątynny wymuszałby na mnie noszenie a dwóch chust - jednej na nogi, a drugiej na ramiona. Co i tak nie wszędzie gwarantowałoby mi wstęp do takich obiektów - w Kambodży zdejmowalne elementy nie wystarczają, bo turystka mogłaby je zsunąć przed obliczem świętego Buddy. Co ciekawe, w Tajlandii za przyzwoity strój pozwalający mi zwiedzić pałac królewski nie zostały uznane także legginsy połączone z tuniką nad kolano. W wielu miejscach obdarzeni władzą absolutną w tym względzie porządkowi nie akceptowali też sandałów z odkrytymi placami. Można obrazić się i odejść, ale jeśli chce się pozaglądać do pałaców i świątyń, najlepiej zdecydować się na spódnicę za kolana, bluzkę z długim rękawem i baletki - wtedy nie ma wątpliwości. A baletki mają dodatkowo tę zaletę, że łatwiej się je zdejmuje przed progiem świętych miejsc niż sandały. I tym argumentem możemy przekonać same siebie, jeśli trudno jest nam się zgodzić z ograniczeniami obyczajowymi...
Chustę na głowę zakładam rzadko - w większości krajów, nawet muzułmańskich, nie jest to w żadnym stopniu konieczne ani przyjęte - zwłaszcza w odniesieniu do turystek. Na opcję pełnego zakrycia zdecydowałam się w targanym zamieszkami Kairze, bo nie było tam wtedy turystów i jak Tahrir długi i szeroki ŻADNA kobieta nie szła z odkrytymi włosami. Moja biała skóra i tak rzucała się w oczy i narażała mnie na ciągłe zaczepki i kontrole mniej lub bardziej oficjalnych strażników w mniej lub bardziej legalnie nabytych mundurach... No ale wyjazdy w oko cyklonu generalnie nie są dobrym pomysłem.
2. W obrączce czy bez, czyli o praktycznym treningu asertywności
Decyzja odnośnie obrączki to też bardziej osobisty wybór niż kwestia, którą da się rozwiązać jednoznaczną poradą. Znam kobiety, które wypożyczają specjalnie ten znaczący element biżuterii, by czuć się pewniej. Albo przekładają wedding ring z prawej ręki na lewą, bo tak jest on noszony przez większość Europejek - i miejscowi nauczeni doświadczeniem raczej po tej stronie sprawdzają, czy coś się błyszczy na palcu.
Obrączka przed niczym nie chroni - ale może ułatwić nam wplecenie w rozmowę fazy "my husband" albo nieco zmniejszyć prawdopodobieństwo wzięcia nas za seksturystkę szukającą wrażeń i nowych znajomości. W niektórych rejonach być może zagwarantuje odrobinę szacunku, którym w tradycyjnych społeczeństwach obdarzane są żony, a w szczególności matki.
Ja uważam, że od obrączki kobietę lepiej zabezpiecza niewyzywający strój oraz asertywność. "No, thank you", "I am not interested", a w ostateczności "Please, DO leave me alone" to frazy, które wsparte odpowiednio powściągliwą acz stanowczą mową ciała - komunikującą zdecydowanie i pewność siebie - zostaną zrozumiane w każdym kontekście językowym.
3. Komplementy i zaczepki, czyli o sile uśmiechu
W wielu kulturach prawienie kobietom komplementów uznawane jest za element zwykłej grzeczności. A to, że brzmią one w naszych uszach zbyt ofensywnie, to często po prostu efekt ubogiego słownictwa miejscowych chłopaków. Ja nigdy nie oburzam się na "You are soo beautiful", "My dream polish wife" - te oznaki atencji lub po prostu zwykłej uprzejmości przyjmuję z uśmiechem - nie za szerokim i bez chichotu czy przewracania oczami. Odpowiadam "Thank you" - i pytam się o cenę lub o drogę lub jeszcze o coś - by zmienić temat na mniej osobisty.
Miejscowym w Tunezji, Maroku czy Tajlandii, którzy koniecznie chcą mi towarzyszyć w spacerze po mieście lub gdzieś zaprosić, grzecznie dziękuję - nie tłumacząc się specjalnie z tej decyzji, podkreślając jednak, że wolę iść sama i w spokoju porobić zdjęcia. W ekstremalnych sytuacjach - czyli w regionach bardzo turystycznych - zdarzały mi się incydenty z próbą złapania za rękę lub ciągnięcia gdzieś za łokieć. Na nie reagowałam szybko (grunt, to nie dać się za nic schwycić :-)), bez dwuznacznych uśmiechów, mocnym głosem - ale nie zbliżającym się w swej intensywności do krzyku czy pisku. I odchodziłam nie oglądając się za siebie.
4. Herbatka z wkładką, czyli o bezpieczeństwie
Nie zamówione extasy w drinku można dostać od nowopoznanego znajomego nawet w Berlinie czy w Paryżu, w egzotycznych miejscach także w herbacie może się trafić się jakaś niespodzianka powodująca nagłą senność. Ponieważ znam takie przypadki nie tylko z książek, więc idąc samotnie do sklepu, budki czy salonu masażu grzecznie dziękuję za napitek. Nawet, jeśli akurat jestem spragniona i nawet, jeśli sprawiam tym częstującemu pewną przykrość. Zresztą pomijając narkotyki zatrucia wodą niewiadomego pochodzenia też nie są przyjemne...
Trzeba być gotowym na to, że jedno "Nie, dziękuję" w tym wypadku nie wystarczy; w końcu nawet w Polsce uprzejmość nakazuje, by po raz drugi zaproponować gościowi poczęstowanie się - mimo że raz już odmówił. Na Wschodzie nastąpi to przynajmniej trzy razy, trzeba więc z uporem godnym świętego Tomasza wypierać się napitku parokrotnie.
Czasem stawiam sobie pytanie, czy takie zachowanie nie zakrawa na przesadę. Nie znam na nie odpowiedzi, ale wiem, że potencjalny rachunek zysków (smaczny napój, miła atmosfera) i strat (zatrucie, okradzenie i co tam jeszcze) jest w tym wypadku jednoznaczny - i tego się trzymam.
5. Masaż z happy endem, czyli o wybieraniu zakładów usługowych
Skoro już o salonach masażu mowa, to w przewodnikach po Tajlandii czy Kambodży są długie passusy o lokalach oferujących usługi z happy endem. W Warszawie też są takie miejsca - tyle że nazwane bardziej wprost.
Niestety w tej famie odnośnie azjatyckich miejsc uciech prowadzonych pod niewinnie wyglądającym szyldem nie ma żadnej przesady - stosunkowo łatwo się pomylić, co i mnie się kiedyś zdarzyło, mimo dość szeroko otwartych oczu.
By się nie pomylić, jeśli rzeczywiście chodzi nam tylko o rozluźnienie stóp czy karku, mamy dwie możliwości. Pierwsza to popularne w wielu azjatyckich krajach masaże uliczne - wtedy nie wchodzimy do żadnych ciemnych pomieszczeń na zapleczu i na nic się nie narażamy. Druga, trudniejsza, opcja to analiza cenowa. Jeśli widzimy, ile w danym mieście czy dzielnicy kosztuje średnio refleksologia, a ile zabieg bańką chińską, to cena kilkukrotnie wyższa powinna nam się wydać podejrzana.
Przedostatni moment na ucieczkę to wygląd wnętrza lokalu i dochodzące stamtąd dźwięki, a ostatni - gdy okazuje się, że do masażu trzeba zdjąć zupełnie CAŁE odzienie.
Inna pułapka z tej serii to lokalne hammamy w krajach arabskich. Byłam w jednym takim miejscu - nie chciałam iść do "nieprawdziwego" turystycznego przybytku, więc pojechałam do salonu kąpielowego dla miejscowych kobiet. Traumę po szmacie, którą najpierw depilowano czyjeś plecy, a potem moją twarz, po żółtej rzece płynącej środkiem lokalu i po kroplach z czarnej pleśni na suficie spadających na moją głowę, mam do dziś. I nie narzekam już na zbytnią "europejskość" hotelowych beauty salonów.
6. Tuk-tukiem na przełaj, czyli o kupowaniu wycieczek na miejscu
W hotelach w każdym niemal punkcie świata można kupować za euro i dolary wycieczki po okolicy organizowane na przykład przez TUI czy innych europejskich przewoźników. Ich cena zwykle jest sporo - lub bardzo sporo - wygórowana, ale za to jedziemy klimatyzowanym autokarem dokładnie tam, gdzie się umawialiśmy, a w potencjalnych przeciwnościach losu wesprze nas pilot mówiący po angielsku lub niemiecku. Wiele razy korzystałam z takiej opcji i z reguły byłam bardzo zadowolona.
Zew przygody oraz chęć oszczędzenia - tak, by za tę samą sumę pojechać w dwa miejsca, a nie tylko w jedno - skłoniły mnie jednak do korzystania również z ofert lokalnych biur zlokalizowanych w budkach w centrach afrykańskich czy azjatyckich miasteczek. Tam wycieczkę wybiera się z brudnych kart samodzielnie wydrukowanych katalogów ilustrowanych zdjęciami z lat siedemdziesiątych. A na miejsce - lub w trochę inne miejsce - jedzie się tuk tukiem. Jednak jeśli zachowa się pewne środki ostrożności - na przykład nie da kwitka z potwierdzeniem zapłaty za wyjazd przypadkowemu kierowcy zamiast temu z "naszego biura" i wybierze wyjazd w grupie, a nie zupełnie samej - to ta tańsza opcja powinna też dostarczyć nam (prawie) samych miłych wrażeń.
7. Papież, Wałęsa i Lewandowski, czyli o wizerunku Polek i Polaków
W krajach oddalonych stąd o ponad 5 tysięcy kilometrów mało kto umie wskazać Polskę na mapie. Ale jednak wszędzie tam, gdzie jeździmy, ludzie nas znają i rozpoznają - choćby ze względu na charakterystyczny "szeleszczący" język. Polacy kojarzą się dziś na świecie z głównie z Lewandowskim (w mniej uczęszczanych rejonach także z Papieżem, a nawet jeszcze z Wałęsą), Polki zaś niestety - podobnie jak inne "zachodnie" Europejki - z szukaniem wrażeń. Pewnie to duże uogólnienie - i na pewno nie jest tak WSZĘDZIE - ale należy być świadomym tego, że w społeczeństwach tradycyjnych dziewczyny z farbowanymi włosami, w kolorowych i często skąpych strojach, całujące się publicznie z chłopakami, głośno się śmiejące i palące papierosy na ulicy budzą bardzo określone konotacje.
Fakt bycia Polką można wykorzystać jednak również na swoją korzyść - na przykład przy targowaniu w czasie zakupu pamiątek. W wielu krajach ceny dla nas są niższe niż dla słynących z zamożności Niemców czy Japończyków. Po szczegóły zapraszam do mojego poradnika o negocjowaniu na bazarach: "Trudna sztuka targowania".
Ja w kwestii narodowości zasadę mam prostą: wszędzie, gdzie jadę, czuję się jak ambasadorka swojego kraju. Staram się zachowywać tak, by o Polkach i Polakach myślano na świecie jak najlepiej. Zwracam uwagę na to, aby dobrze się wyrażać o swojej ojczyźnie... A jeśli już o wyrażaniu się mowa, to miejmy świadomość, że słowo "sp...dalaj" ma ze względu na zawarty w nim ładunek emocjonalny oczywiste znaczenie nawet dla tych, którzy go nie rozumieją, a "k...wa" nie jest obcym wyrazem prawie nigdzie, bo jakoś dziwnym trafem brzmienia przekleństw cudzoziemcy uczą się najszybciej :-)
8. Bliskie spotkania trzeciego stopnia, czyli o kontaktach damsko-męskich i nie tylko
Może trudno w to uwierzyć, ale homoseksualizm jest w wielu krajach surowo karaną zbrodnią - co ciekawe, w większej liczbie miejsc na świecie penalizacji podlegają stosunki męsko-męskie niż damsko-damskie (dokładny wykaz można znaleźć w Wikipedii na stronie http://en.wikipedia.org/wiki/LGBT_rights_by_country_or_territory). Są też państwa, w których ląduje się w więzieniu za stosunki pozamałżeńskie. I niestety nie ma tu z reguły taryfy ulgowej dla turystów - a jeśli nawet jest, to może okazać się niezwykle kosztowna finansowo.
Dlatego, jeśli jedziemy gdzieś poza Europę, sprawdźmy, jakie zachowania dopuszcza obyczajowość w danym kraju. Publiczne pocałunki albo przyjęcie zbyt swobodnej pozy na ławce w parku w Dubaju, chodzenie pod rękę w Katmandu - te pozornie niewinne gesty mogą narazić nas na kontakt z policją obyczajową lub w najlepszym przypadku na pełne oburzenia splunięcia ze strony miejscowych.
Kontakty z ludźmi odmiennej kultury to moim zdaniem najpiękniejsze momenty w podróży. A wśród znajomych mam bardzo udane europejsko-azjatyckie pary. I nie ma powodu, by powściągać serce - ale na pewno trzeba zachować rozsądek i sprawdzić, czy kraj, który dzięki bollywoodzkim produkcjom wydał nam się najbardziej liberalnym miejscem na ziemi nie jest jednak w rzeczywistości dużo bardziej konserwatywny. W Internecie są setki stron o zwyczajach na świecie - i nawet nie planując sekswyjazdu, nosząc tarczę chroniącą przed strzałą Amora, będąc pewną, że po alkoholu nie zmieni się nam współczynnik wyluzowania itp. itd., I TAK poczytajmy o obyczajowości danego kraju. Jeśli nie przyda się to w kontaktach bardzo bliskich, to przynajmniej dowiemy się, że tu czy ówdzie lewa ręka jest nieczysta i nie należy na przykład podawać nią pieniędzy przy płaceniu.
9. Tampon i tabletka, czyli o wypchanej kosmetyczce podróżnej
Raz zostawiłam w hotelu gdzieś w Afryce fluid - nie był drogi, więc nie zmartwiłam się nadmiernie i poszłam do drogerii kupić jakiś inny. Niestety tam okazało się, że paleta odcieni zaczyna się od brązu, w którym wyglądałabym jak Shazza w najlepszych (a właściwie najgorszych) czasach. W Pokharze wybrałam się do apteki do utensylia na kobiece sprawy. Szukałam ich dobry kwadrans (choć dziupla była naprawdę mała), a sprzedawca nie rozumiał, o co dokładnie mi chodzi i wzruszał ramionami. W końcu wygrzebałam wymięte pudełko tamponów spod góry pieluch i żeli dla niemowląt - zostały ukryte w dziale dziecięcym jako coś absolutnie wstydliwego. Od tej pory mam jedną zasadę: wszystko, czego mogę potrzebować - wraz ze stosownym backupem - zabieram ze sobą niezależnie od tego, jak bardzo dany kraj jest turystyczny, nowoczesny i dostatni. Przy okazji: moja tajna broń makijażowa zapobiegająca katastrofie makeupowej w gorącym klimacie to baza silikonowa pod podkład.
Leki też kupuję w Polsce. Często czytam, że na specyficzne przypadłości żołądkowe lepiej wybrać lokalny specyfik dostępny na miejscu, bo opracowano go z myślą o konkretnych bakteriach. Jednak przygody typu: niemożność kupienia tabletek z powodu trudności językowych, podejrzany skład na opakowaniu i spis działań ubocznych, od którego jeżyły mi się włosy na głowie, słaba dostępność aptek, ich nietypowe godziny otwarcia i mizerne zaopatrzenie nauczyły mnie, by w przypadku medykamentów i kosmetyków nie zdawać się na przypadek. Amen.
10. Tak dla pogody, nie dla polityki, czyli o udanym small talku
Czy wiecie, że w prawo w Tajlandii za znieważenie członka rodziny królewskiej – króla, królowej lub dziedzica tronu – przewiduje karę od 3 do 15 lat więzienia? I że pod ten paragraf można podpaść już za samo niepochlebne wyrażanie się o monarchii, publikację niewygodnych treści w Internecie lub zignorowanie nakazu stania w powadze, gdy przed seansem w kinie odgrywany jest hymn państwowy? Przepis ten istnieje i nie jest przepisem martwym - zdarzało się, że surowo karano na jego podstawie również turystów.
Dlatego wdawania się w jakąkolwiek politykę na wyjazdach NAPRAWDĘ należy unikać. Na szczęście jako kobiety możemy na łatwo uchylić się od rozmów o państwie, władzy, ustroju - wykręcając się całkowitą nieznajomością tematu. To naiwna i stereotypowa acz skuteczna wymówka; wielokrotnie się nią posługiwałam. Bo nawet jeśli Chińczyk żali się przy nas na łamanie praw człowieka w jego kraju, to nie znaczy, że otwarcie możemy mówić z nim o wydarzeniach na placu Tiananmen, a jeśli Marokańczyk krytykuje króla, to nie upoważnia nas, byśmy też ponarzekali na jakieś niedogodności w tym kraju. Kontrowersyjne zaczepki, których motywację naprawdę często trudno jest odgadnąć, najlepiej neutralizować jakąś wersją niezastąpionej small talkowej fazy "Piękna dziś pogoda"... No bo jeśli się nad tym głębiej zastanowić, to pogoda jest w zasadzie JEDYNYM tematem, który bezpiecznie możemy poruszyć we wszystkich krajach świata.
Reasumując: w podróż zawsze zabieram ze sobą - prócz stosownych ciuchów, odpornych kosmetyków, sprawdzonych leków, telefonu do ambasady, inspirującej lektury i innych rzeczy, o których wspomniałam - sporo pewności siebie, odrobinę sceptycyzmu, uśmiech na każdą okazję i bardzo dużo intuicji, która jako doskonała mieszanka tego, co w głowie i tego, co w sercu z reguły bywa najlepszą doradczynią.
***
ZAPRASZAM TEŻ DO LEKTURY INNYCH MOICH TEKSTÓW O TAJNIKACH PRZYJEMNEGO I BEZPIECZNEGO PODRÓŻOWANIA:
