/MARRAKESZ/ Bijące serce czerwonego miasta

Maroko to raj fotograficzny - kolory, faktury, światło, ludzie, miasta, krajobrazy... Jednak droga do tego raju bywa wyboista - ktoś się zasłoni ze złością lub pogrozi palcem, kto inny zażąda opłaty (której wysokość na szczęście ostatecznie ustala fotograf - grunt, by nie dać się zbić z tropu i nie stracić miny "ja tu rządzę"), a ten czy ów - jak właściciel straganu z lampkami w Marrakeszu, których zdjęcie otwiera ten tekst - krzyknie gromko "K... m...", jeśli nic się u niego nie kupi.

Marrakesz jest chyba najbardziej kolorowy, żywiołowy i kuszący dla obiektywu ze wszystkich miast Maroka. Czerwone miasto, wrota czarnej Afryki, mekka dziwaków z całego świata. Z soukiem, którego rozmiary i rozmaitość przekraczają wszelkie oczekiwania. Plastic fantastic obok drzewa cedrowego - tu wszystko koegzystuje jakoś tak naturalnie i bezpretensjonalnie.

Historię Marrakeszu datuje się od 1062 roku, kiedy to na zlecenie Yusufa ben Tashfina z berberyjskiej dynastii Almorawidów powstały mury okalające medynę oraz pierwsze domy z mieszanki czerwonej gliny i wody. Niebawem miastu na pustyni zaczęło brakować wody i sprowadzono perskiego specjalistę, który zaprojektował podziemne kanały - t.zw. kettary - pozwalające sprowadzić tu wodę z gór Atlasu. Instalacja ta poiła miasto do początków XX wieku.

Do połowy XII wieku zieloną osadą na piasku rządzili Almorawidzi - wtedy to rozprawiły się z nimi plemiona berberyjskie z gór. Za ich rządów Marrakesz pozostał stolicą kraju. Dopiero w 1270 królowie nowej dynastii Merynidów zaszczytną funkcję głównego miasta Maroka przypisali Fezowi.

Historia często kołem się toczy: w XVI wieku wraz ze wzrostem wpływów kolejnej dynastii - Saadytów - Marrakesz ponownie stał się stolicą Maroka. Miasto do końca XVII przeżywało swój największy rozkwit - głównie dzięki temu, że leżało na skrzyżowaniu trzech głównych szlaków karawanowych z czarnej Afryki, którymi wielbłądy transportowały kość słoniową, heban, kamienie szlachetne, i czerpało z tego korzyści towarowe oraz finansowe. Nazywane było wtedy nawet Bagdadem Południa. W tych czasach na zlecenie władcy Mulaia Ahmada Al-Mansura powstał w Marrakeszu legendarny pałac Al Badi. Zdobiono go ponoć przez 30 lat - porcelaną z Chin, złotymi listkami, klejnotami. Szkoda, że ta bajkowa budowla nie przetrwała do dziś...

Moulay Ismail, przedstawiciel kolejnej dynastii po Saadytach - rządzących do dziś Alaouitów - przeniósł stolicę do Meknes. A wspaniały pałac Mulaia Ahmada Al-Mansura rozebrał. Budowlę, którą wznoszono trzy dekady, rozmontowywano przez 11 lat.

W XIX wieku miasto podupadło, by w wieku XX podnieść się dzięki aktywności Francuzów. Dziś jest tętniącą życiem magiczną metropolią. Magiczną i ze względu na swój nastrój, kolory, dźwięki i zapachy, lecz również dlatego, że dzięki przybyszom z głębi kontynentu afrykańskiego stała się centrum czarnej magii. Obrządki pogańskie i amulety wbrew pozorom nie kolidują z Maroku z Islamem - od wieków są tu dla ludzi czymś naturalnym i oczywistym. I do dziś stanowią ważny element codziennego życia.

Marrakesz to miasto tak pełne sprzeczności, że aż trudne do opisania. Jest w nim i niewyobrażalny luksus, i krańcowa bieda. To tu od niemal stu lat bogatą klientelę gości hotel La Mamounia - jeden z najbardziej luksusowych obiektów na świecie. To tu działa Pacha Marrakech, największa dyskoteka Afryki Północnej. To tu przyjeżdża socjeta z Europy zrobić zakupy. To tu treserzy małp zarabiają parę groszy prezentując sztuczki z makakami górskimi na placu Djemaa-el-Fna, a żebracy proszą o parę groszy.

Wspomniany Djemaa-el-Fna - słynny plac skazańców - trzeba odwiedzić wieczorem. Miejsce to żyje nocą, a w dzień jest ospałe i pustawe.

Natomiast poranek to dobra pora na zobaczenie meczetu i minaretu Koutoubija. O tej porze jeszcze nie ma tu tłumów; nosiwoda pozuje do zdjęć, a bezpańskie psy walczą o prymat w stadzie - i o ponętną suczkę, która wbrew patriarchalnej marokańskiej tradycji grymasi i sama wybiera najlepszego kawalera.

Minaret i pierwszy meczet powstały tu w połowie XII wieku. Szybko zorientowano się jednak, że popełniono błąd i świątynia nie jest skierowana idealnie w stronę Mekki. Nieprawidłowość wynosiła zaledwie kilka stopni, ale gdyby jakiś wędrowiec na podstawie jej położenia chciał wybrać się w pielgrzymkę, to nigdy nie dotarłby do świętego miejsca. Trzeba było więc meczet rozebrać i zbudować nowy. Wersja z roku 1199 stoi tu do dziś, a po pierwotnej zdemontowanej budowli z 1147 roku pozostały podstawy kolumn.

69-metrowy minaret Koutoubija uchodzi za jeden z najpiękniejszych w Afryce Północnej. Wieńczą go złote kule pełniące przy okazji funkcję odpromienników. Według legendy powstały one z biżuterii żony kalifa Mansura. Musiała dać ona swe klejnoty do przetopienia jako pokutę za słaby charakter: złamała zasady postu i sięgnęła po winogrona w czasie Ramadanu.

Prócz złotych kul na szczycie wieży jest jeszcze mała konstrukcja z drewna wyglądająca jak szubienica. To drzewiec, na którym wywieszane są flagi informacyjne. Czarna oznacza, że kazanie będzie jutro, a biała - że dziś. Praktyczny i dobitny system - przydatny zwłaszcza w kraju, w którym 38% dorosłych wciąż jest analfabetami.

Must see w Marrakeszu to także pałac Bahia. Choć jest on stosunkowo nowy - bo pochodzi z przełomu XIX i XX wieku - oraz nie ma w nim już oryginalnych mebli, to i tak warto tu zajrzeć, by poczuć nastrój arabskiego pałacu. Wspaniałe drewniane sufity, piękna ceramika; sprytny trick - w patio porozmieszczane są lustra, które optycznie powiększają przestrzeń.

W Bahii mieszkał  wielki wezyr ze swoimi żonami. Choć wszystkie powinien był traktować równo, to od razu można poznać, którą kochał najbardziej - jej apartament jest znacząco większy i bardziej misternie ozdobiony niż pozostałe.

Kolejna perła architektury - medersa, czyli szkoła koraniczna - ukryta jest w uliczkach marrakeskiej medyny. Założona została ona w XIV wieku przez sułtana Abou Al-Hassana, a po rozbudowie w wieku XVI zyskała rangę jednej z najważniejszych w całym Mahrebie. W najlepszych czasach Koran studiowało tu 900 uczniów. W roku 1960 szkoła została zamknięta, ale do dziś można ją zwiedzać.

Warto poświęcić trochę czasu na zakamarki tego niezwykłego budynku. Bo nawet toalety są tu stylowe. Na piętrze ukryte są skromne pokoiki uczniów z małymi oknami wychodzącymi na patio. A przy jednym z balkonów można się poczuć jak Kate Winslet, która we śnie szukała tu córki. Doskonale pamiętam tę scenę i widzę ją przed oczami przechodząc korytarzami medersy.

A skoro już jestem w medynie, to dziś zgubię się na souku w Marrakeszu. Jakże innym niż feski. Jedno jest pewne - kupić tu można dosłownie WSZYSTKO. Nawet sizalowe torby w kratkę.

Gubiąc się w uliczkach można trafić do zielarni berberyjskiej z przyprawami, herbatkami, marokańską viagrą - mieszanką orzechów z miodem - oraz setką różnych wyrobów z olejku arganowego. Magik w białym fartuchu reklamuje towar imponującą polszczyzną. "Ras el hanout to przyprawa dla ludzi, którzy nie gotują dobrze". Godzinka mija na wybieraniu specyfików. Oczywiście biorę też ras el hanout.

Czas na souku mija nie wiadomo jak i kiedy. Jego ogrom, gra świateł, kolory i zapachy potrafią wciągnąć bez reszty. Zmierzcha już, więc warto iść na plac Djemaa-el-Fna. W dzień spokojny, wieczorem staje się ulem, tyglem, centrum wszechświata. Muzycy z czarnej Afryki grają na bębnach, zaklinacz węży - na fujarce, a początkujący muzyk - na gitarze. Dziewczyny zachęcają do zrobienia sobie tatuażu z henny. Wybieram motyw skorpiona.

Dalej w słabym świetle majaczą standy z jedzeniem i z sokami. Chyba niestety świeżo wyciskane rarytasy rozcieńczane są surową wodą. Dalej stoisko dentysty protetyka. Obok małpy. I budy z torebkami, butami, lampami.

Ciekawe, jak to kłębowisko ciał, dymu, instrumentów, zwierząt i pojazdów wyglądałoby z góry. Na szczęście jedna z kawiarni reklamuje swój "grand terrace". Wystarczy wejść parę pięter, kupić colę za 20 dirhamów i - ma się do dyspozycji widok z balkonu na niewiarygodny spektakl, którego częścią było się przed chwilą.

Noc coraz głębsza, bębny coraz głośniejsze, małpy trą oczy z niewyspania. Na placu - choć wydaje się to niemożliwe - jest coraz więcej ludzi. Marrakesz nocą to magia - i ta niemal namacalna prezentowana przez magów gromadzących grupy gapiów, i ta całkiem nienamacalna, która pozostawia w sercu i głowie głęboko wyryte wspomnienia. Nie dziwię się, że Julii z "Hideous Kinky" śniły się uliczki marrakeskiej medyny. Mi to miasto przyśni się na pewno.

__________________________________________________
ZAPRASZAM NA MÓJ FILM O ATRAKCJACH MARRAKESZU:

NA NOCNY SPACER PO PLACU DJEMAA-EL-FNA:

I DO APTEKI BERBERYJSKIEJ NA WYKŁAD PO POLSKU:

 
A TAKŻE DO LEKTURY INNYCH MOICH TEKSTÓW O MAROKU: 
- Fez 
- Casablanca 
- Meknes  
- Rabat 
- Oauallidia, El Jadida 
- Essaouira, Safi 
- Agadir

/ESSAOUIRA, SAFI/ Gorąca gnawa i kolorowe tajiny

Droga z Agadiru do Essaouiry oglądana zza szyby jest niczym piękny film lub slideshow. Turkus Altantyku, biel fal, żółć piasku, czysty błękit nieba. 180 kilometrów zapierających dech w piersiach kadrów. Czasem urozmaicają je różowe osady, latarnia morska, minaret, czasem kobiety w kolorowych strojach, czasem osioł transportujący dobra wszelkie. 

Koło Agadiru jeden plac budowy obok drugiego. Powstaje tu ogromny kompleks turystyczny Taghazout Bay. Wnoszą go zagraniczni inwestorzy w w ramach marokańskiego planu "Vision 2020", który zakłada stworzenie 5800 nowych hoteli. Praca aż wre. 

Dalej plaża, miejscowi urządzają tu sobie pikniki. Dalej drzewa arganowe - endemit rosnący jedynie tu, w południowo-zachodniej części Maroka. Te niezwykłe drzewa są w stanie przetrwać nawet w temperaturze 50 stopni i kilka lat czekać w uśpieniu na deszcz. Jego owoce przypominają mirabelki. Z miąższu wyjmuje się orzeszek, a niego wyłuskuje migdał - źródło cennego oleju spożywczego i kosmetycznego. W Maroku często spotkać można kobiety, które cierpliwie zajmują się wyciskaniem cennego płynu - popularnego i wśród miejscowych, i wśród turystów i stanowiącego - obok rybołówstwa i przetwórstwa ryb, turystyki, wydobycia i eksportu fosforytów i rzemiosła - jeden z filarów tutejszej gospodarki. 

Drzewa arganowe często są powyginane i pokręcone. Chętnie wykorzystują to kozy, które - niczym w przysłowiu - wskakują na pnie, by dosięgnąć smacznych listków. Jeśli podejdzie się do nich powoli i ich nie wystraszy, można zrobić im zdjęcie z bliska. 

Kilka godzin drogi. Przystanek na stacji benzynowej - prócz Shelli najpopularniejsze są tu chyba te marki Afriquia. Benzyna tania - 8,24 dirhama (czyli ok. 83 eurocenty) za litr - toalety czyste, a w sklepikach - pyszny świeżo wyciskany sok z pomarańczy oraz marokańska herbatka. Ulepek o smaku mięty. Zieloną herbatę zalewa się wrzątkiem w metalowym dzbanku. Pierwsza woda jest wylewana, by pozbyć się goryczki. Potem dodaje się cukier i gałazkę mięty. Płynu nie miesza się łyżeczką, tylko przelewa do szklanki, potem znów do dzbanka i do szklanki - i tak kilka razy aż wymieszają się smaki. Piękny spektakl, a i efekt doskonały. Mimo że napój jest gorący, to doskonale gasi pragnienie w upał.

Kolejny przystanek - kontrola prędkości przeprowadzana przez żandarmerię królewską w szarych mundurach. Aparat kładę szybko na kolana - w Maroku pod żadnym pozorem nie wolno fotografować mundurowych na służbie.

Widać już Essaouirę i poprzedzające ją wyspy purpurowe. Trwały czerwony barwnik pozyskiwali tu rzymianie już 2000 lat temu - ze skorupek ślimaków z rodziny murex. Resztki tych skorupek do dziś ozdabiają wysepki. 

U bram miasta dwie ciekawostki - tradycyjny i... bardziej tradycyjny środek transportu coca-coli.

Essaouira to miasto o niezwykłej historii - przeszło drogę od ośrodka handlu do mekki artystów - i nietypowym układzie: medyna jest na planie szachownicy. Najpierw żyli tu Berberowie, rdzenna ludność Maroka - do dziś stanowią oni zresztą połowę mieszkańców miasta; na przełomie wieku XVII i XVIII dotarli tu Arabowie, a w wieku XVI - Portugalczycy. Starówka powstała w wieku XVIII za panowania Mohammeda III według planu stworzonego przez Francuza - stąd jej "europejski", zupełnie nie marokański układ; medyny w innych miastach arabskich mają z reguły kręte - a nie proste - uliczki. Co ciekawe obecna nazwa miasta (dawniej zwanego Mogador) - oznacza "dobrze zaplanowane".

Na przełomie wieków XVIII i XIX największe miasto handlowe Maroka - później zdetronizowane przez Casablankę, w której rozbudowano port - dziś jest mekką artystów. I malarzy, i rzeźbiarzy, i muzyków. Tu tu co roku odbywa się festiwal rytmicznej afrykańskiej muzyki gnawa, którą można zresztą usłyszeć z licznych sklepików w medynie. Na chodnikach cuda z czarnej Afryki sprzedawane przez hebanowych imigrantów, kiczowate obrazy, oryginalne recyklingowe figurki.

Medyna - od 2001 roku znajdująca się na liście UNESCO - to szeroka aleja za bramą i masa wąskich uliczek. W nich owoce obok misternie ułożonych przypraw. Dalej targ rybny.  Rękodzieło obok chińskich plastików. Koszulka Roberta Lewandowskiego. Marokańczycy noszą takie z dumą. Jest to obecnie najbardziej znany Polak w Maroku, choć co po niektóry tubylec po poprawnie wymówionym "Cześć, jak się masz?" spyta też o Kwaśniewskiego czy Wałęsę. Dzięki masom turystów z Polski jestem tu łatwo rozpoznawalna i często witana w ojczystej mowie.

Domy ukryte w medinie są białe, a ich drzwi - w ostrym turkusowym kolorze. Oddzielają one przestrzeń publiczną - brudnawą i niczyją - od czystej i wymuskanej przestrzeni prywatnej.

Idąc uliczkami medyny dochodzi się do twierdzy Kasbah de la Skala. Z niej rozciąga się wspaniały widok na Atlantyk i sześciokilometrową plażę. Miejscowi i turyści fotografują się przy działach z różnych epok sprowadzonych do Essaouiry.

Jadąc dalej 120 kilometrów drogą wzdłuż wybrzeża od Essaouiry dojeżdża się do Safi, urokliwego miasteczka słynącego z kolorowej ceramiki. Pięknie jest tam po południu, gdy słońce miękkim światłem obleka barwne tajiny wyczarowując na chodniku nienaturalnie długie cienie.

W dzień wre tu praca w warsztatach garncarskich, po południu wszystko się uspokaja. Miasteczko staje się senne. Z wózka można kupić zupę ślimakową, potargować się ze sprzedawcami ceramiki. Oferują oni wzory marokańskie i międzynarodowe.

Miasteczko ma historię tak długą, że aż trudno ustalić jego początki. Kiedyś nazywało się Asfi - po berberyjsku - dziś ma nazwę zlatynizowaną. Było pod władaniem portugalskim na przełomie XV i XVI wieku, potem przeżywało rozkwit jako jeden z największych portów w kraju. Dziś trudno w tu uwierzyć patrząc na senną atmosferę tego miejsca.

Kolejny dzień w Maroku dobiega końca. Słońce chyli się ku zachodowi, ale upał nie odpuszcza. Usypia mnie daleki odgłos rytmów gnawy i wirujące kolory porcelany.

___________________________________________
ZAPRASZAM NA MÓJ FILM O ESSAOUIRZE I SAFI:

ORAZ O ZASADACH RUCHU W MAROKAŃSKICH MIASTACH:

A TAKŻE DO LEKTURY INNYCH MOICH TEKSTÓW O MAROKU:
- Marrakesz
- Fez
- Casablanca   
- Meknes   
- Rabat 
- Oauallidia, El Jadida 
- Agadir